Kult Matki Bożej Bolesnej z Hałcnowa zaczął się rodzić na początku XVIII wieku. W 1764 r. pojawia się pierwsza wzmianka o figurce Matki Bożej Bolesnej – Piety Hałcnowskiej. Odtąd budzi się masowy kult i do Hałcnowa zaczynają ciągnąć pątnicy z najbliższych okolic. Właśnie staraniem pielgrzymów i miejscowego dziedzica zostaje w Hałcnowie wzniesiony kościół, do którego zmierzają pielgrzymi nie tylko z okolicznych miejscowości, ale z całego regionu. W Księdze Łask zostają odnotowane pierwsze informacje o uzyskanych łaskach i uzdrowieniach. To wszystko sprawia, że skromny kościół w Hałcnowie, zaczyna funkcjonować w mentalności pielgrzymów jako sanktuarium - święte miejsce, w którym Bóg, przez przyczynę Matki Bożej, udziela wiernym swoich łask.
Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Bielsku – Białej Hałcnowie jest położone w szczególnym miejscu na Podbeskidziu i posiada swoją własną specyfikę, kształtującą się na przestrzeni wielu wieków. Cechą wyróżniającą sanktuarium, oprócz kultu i bogatej tradycji maryjnej, jest jego zasięg. Od początku istnienia, sanktuarium ma charakter ponadparafialny i jest sanktuarium regionalnym. Na poświęcenie kościoła w 1784 r. przybyło ok. 3 tys. wiernych. W notatce z 1896 r. czytamy, iż "nie ma dnia, w którym by do Hałcnowa z różnych stron wierni nie przychodzili."
W największe święta odpustowe, szczególnie w święto Nawiedzenia NMP, sanktuarium nawiedzali pielgrzymi zarówno z dekanatów oświęcimskiego, bialskiego i żywieckiego - położonych w ówczesnej diecezji krakowskiej, jak i liczni wierni z Pszczyny, Czechowic-Dziedzic, ze Skoczowa i Cieszyna.
W okresie międzywojennym kult Matki Bożej Hałcnowskiej rozszerzył się niemal na całe Podbeskidzie. Natomiast po II wojnie światowej w Kronice Parafialnej znajdują się liczne wpisy świadczące o tym, iż sanktuarium jest nadal sanktuarium regionalnym ze względu na liczne grupy pielgrzymów przybywających również spoza archidiecezji krakowskiej, a także z dekanatu bialskiego, kęckiego i żywieckiego. Grupy te nawiedzały sanktuarium nie tylko w czasie odpustów parafialnych, głównie w odpust lipcowy, ale także licznie w dni powszednie.
Obecnie do hałcnowskiego Sanktuarium stale przybywają zorganizowane grupy pielgrzymkowe oraz liczni pielgrzymi indywidualni. Odbywają się również cykliczne pielgrzymki, czuwania i wydarzenia, gromadzące wiernych z diecezji bielsko-żywieckiej i spoza niej. Niektóre z nich są na stałe wpisane w kalendarium diecezjalne: Diecezjalna Pielgrzymka Chorych i Starszych, comiesięczne czuwania u stóp Maryi, comiesięczne katechezy w Bazylice.
Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Hałcnowie jest niewątpliwie jednym z najbardziej znanych i rozpoznawalnych sanktuariów nie tylko w diecezji i na Podbeskidziu. Sytuuje się na bogatej mapie sanktuariów w Polsce jako jedno z ważniejszych miejsc pielgrzymkowych na południu kraju. Coraz bardziej rozpoznawalne, przyciąga pielgrzymów nawet z odległych zakątków, którzy chcą nawiedzić to wyjątkowe miejsce z wiarą i w duchu modlitwy u stóp Bolesnej Pani, która od tylu wieków króluje z matczyną troską na hałcnowkiej ziemi.
Obszerna historia hałcnowskiego Sanktuarium i Figury Matki Bożej Bolesnej jest opisana w publikacjach dostępnych w bibliotece parafialnej.